Jetske, jij schreef samen met Tabo Goudswaard het boek Maakkracht, geeft daarnaast veel lezingen, maar je noemt jezelf ook 'impactontwerper', wat is dat?

"Klopt. Ik ben in een ver verleden opgeleid als architect. Maar als iemand mij nu vraagt wat ik doe, dan zeg ik: 'Ik ontwerp verandering'. Veel mensen verwachten van ontwerper dat hij of zij een product vormgeeft: een vaas, een stoel, een huis of een misschien een app. Maar dat beeld, is eigenlijk wat achterhaalt. Een toenemend aantal kunstenaars en ontwerpers - waaronder ikzelf - houdt zich niet zozeer bezig met het vormgeven van producten. Zij zetten hun ontwerpkwaliteiten veel breder in, namelijk om complexe vastgelopen systemen in beweging te krijgen. Uit mijn ervaring vragen veel van de meer complexe veranderopgaven ook niet zozeer om nieuw producten, maar vooral om nieuw gedrag en nieuwe manieren van organiseren. En daarmee om een 'context' als het ware waarbinnen verandering plaats kan vinden. Vaak gaat dat ook over het creëren van ruimte. Dat is eigenlijk waar ik mij dagelijks mee bezighoud: het creëren van een situaties waarbinnen nieuw gedrag begrepen en gewaardeerd wordt."

Steeds meer kunstenaars en ontwerpers gebruiken hun kwaliteiten om systemen in beweging te krijgen, hoor ik je zeggen. Wat zijn dat voor kwaliteiten?

"Als je denkt aan wat kunstenaars en ontwerpers kunnen bijdragen aan complexe maatschappelijke vraagstukken, dan denk je al snel aan hun creativiteit. Want deze creatieve makers kunnen zich als geen ander alternatieve mogelijkheden verbeelden. En dat is ontzettend helpend om te komen tot verandering. Want om te kúnnen veranderen, moet je allereerst wíllen veranderen. En dan helpt het om een verandering voor je te zien, om je er een voorstelling van te maken. Tegelijkertijd denk ik dat er om te komen tot een alternatief meer nodig is dan creativiteit of verbeeldingskracht. Ik denk dat ook de onderzoekende houding van kunstenaars en ontwerpers een grote rol speelt, juist bij complexe maatschappelijke vraagstukken. Bij het woord ‘onderzoek’ denk je misschien snel aan het doen van wetenschappelijk onderzoek. Maar een kunstenaar of ontwerper gaat vaak niet zozeer op zoek naar wat algemeen geldend, meetbaar of controleerbaar is, zoals een wetenschapper dat doet. Onderzoekende kunstenaars en ontwerpers richten zich eerder op de persoonlijke beleving van mensen. Bijvoorbeeld door heel bewust omstandigheden te creëren, die helpen om beter te begrijpen wat mensen belangrijk vinden. Ze zijn vaak in staat om de ervaring van wat betekenisvol is, mee te nemen in het denken over alternatieve mogelijkheden, ook als dat geen woorden kent of nog niet gemeten kan worden. En dat is naast creativiteit en verbeeldingskracht naar mijn mening een grote kwaliteit!"

Kan iedereen leren te denken en te doen als een ontwerper?

"Ik denk dat kunstenaars en ontwerpers een hele eigen wijze hebben van werken, zeer helpend voor de zorgsector. Tegelijkertijd zijn de kwaliteiten die zij daarbij inzetten heel herkenbaar, heel menselijk eigenlijk. Het zijn volgens mij kwaliteiten die in meer of mindere mate in ons allemaal zitten. Samen met Tabo Goudswaard schreef ik het boek Maakkracht, en dat gaat precies daarover. Dat we van kunstenaars en ontwerpers veel kunnen leren van manieren om iets in beweging te zetten. Het begrip 'Maakkracht' verwijst exliciet naar een veranderkracht die in iedereen zit: het is de combinatie van betrokkenheid, verbeeldingskracht en daadkracht. En iedereen kan zijn Maakkracht inzetten als breekijzer om tot verandering te komen, daar ben ik zeker van overtuigd. Wij zijn allemaal makers!"

Tot slot, wat zijn jouw drie belangrijkste tips voor mensen, die willen werken aan duurzame inzetbaarheid en gedragsverandering in hun zorgorganisatie?

1. Volg je hart! Ik denk dat onze emotionele en morele betrokkenheid, juist bij hele complexe en soms ook pijnlijke situaties, onze grootste kracht is. Durf te voelen dat je iets belangrijk vindt. Draag het ook uit. Want als je je bewust bent waar je voor staat, wordt het makkelijker om je dat in je gedrag uit te dragen. En.. om daar medestanders bij te vinden.
2. Vier de diversiteit! Mensen zijn allemaal anders. En dat is niet lastig, dat is juist onze grootste kracht. Dat maakt namelijk dat we elkaar enorm kunnen versterken. Creëer de ruimte voor mensen om op hun eigen manier bij te dragen aan dat wat als belangrijk ervaren wordt. Zet iedereen in zijn of haar kracht op de juiste plek in het proces, dan vullen de deelnemers elkaar aan en versterken ze de verandering binnen de systemen.
3. Zoek een maatje! Zelf een stap zetten en dingen veranderen in de eigen organisatie kan energie geven. Maar het kan soms ook heel alleen voelen. Alsof je helemaal alleen het wiel aan het uitvinden bent. Dan is het belangrijk om te weten dat je er niet alleen voor staat. Het voelen van een verbinding met anderen is ontzettend belangrijk voor het slagen van veranderprocessen. Daarom is een platform zoals dit, voor het uitwisselen van ervaringen en inzichten ook zo belangrijk. Het geeft mensen de mogelijkheid om gelijkgestemden te vinden. Zorg dat je het niet alleen doet, en zoek maatjes. Dat kan in de eigen organisatie zijn, maar dat hoeft niet. Schrijf je bijvoorbeeld in voor de online workshop ‘Ontwerp de verandering’, wie weet wie je daar tegenkomt!

Workshop Ontwerp de Verandering